منبری که از بادکوبه به رشت آمد/ منبر چوبی مسجد حاج صمد خان ثبت ملی می شود

منبر چوبی مسجد حاج صمدخان رشت، یکی ازشاهکارهای هنری است که در سال ۱۲۹۳ خورشیدی در بادکوبه ساخته و به رشت فرستاده شده است. این منبر در شرف ثبت در فهرست آثار ملی است.

گیلان مصور- مهری شیرمحمدی

محله باقرآباد رشت، یکی از محلاتی است که از زمان شکل گیری توسط مهاجران شکل گرفت. به گفته علی اکبر مرادیان گروسی، معلم بازنشسته و پژوهشگر،اکثرا مهاجران ترک هایی بودند که کارشان صنایع «ارابه سازی» بود. بعد از انقلاب روسیه، ایرانی های مقیم باکو و گنجه اخراج و به ایران آمدند.

به دلیل عبور راه آهن قدیمی رشت به بندر پیربازار از محله باقرآباد ، این محله یک مرکز عبور مرور کالا و مسافر بود و صنعت ارابه سازی بواسطه حمل کالاهای تجاری رسیده از بندر پیربازار رونق زیادی داشت.

یکی از این مهاجران متمکن، «حاج صمدخان» شیروانی الاصل بود که بانی ساخت مسجد بزرگ و زیبای صمد خان در این محله و همچنین احداث یک یخچال و گاراژ برای ساکنان محله بود.

به گفته ی کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان،  بر اساس کتیبه سنگی موجود در نزدیک محراب، این مسجد در سال ۱۲۹۲ خورشیدی ساخته شده است.

مهدی میرصالحی، با اشاره به جداسازی بخش هایی از ایران در دوره قاجار و مهاجرت مسلمان جدامانده به ایران می افزاید: بنظر می رسداینگونه موقوفات از سوی مهاجران متمکن، کسب هویت جدید در مکان و شهر جدید است.نمونه دیگری از این موقوفات مذهبی، ساخت مسجد گلدسته ساغریسازان توسط «حاج علی تاجر شیروانی» است که در سال ۱۲۴۰ خورشیدی در محله ساغریسازان رشت ساخته شده است.

مزار حاج صمد خان شیروانی الاصل و پسرش تیمور در اتاقکی در جوار بخش آبدارخانه قرار دارد. طبق وصیت نامه، حاج صمدخان تولیت مسجد و موقافات ضمیمه مسجد را پس از مرگ به «کربلایی پاشا رمضان اف» و «کربلایی محمد باقر علی اف»  از تاجران بادکوبه مقیم رشت می سپرد.

  اما جدا از مسجد زیبایی که به خاطر گچ بری های  نفیس آن در فهرست آثار ملی به شماره ۲۳۶۴، ثبت ملی شده است، از منبر چوبی زیبای مسجد نمی توان غافل شد. منبر چوبی این مسجد اوج هنر مهاجران بادکوبه را نشان می دهد. اوج هنر خراطی و محله ای که صنایع چوبی اش، از گذشته تاکنون مشهور بود.

در شمسه های چوبی  این منبر هیچ گونه میخ و پیچ فلزی بکار نرفته است. این شمسه های متعدد زیر نور پنجره های بزرگ مسجد جلوه دیگری دارد. خوشبختانه نام بانی و سازنده این منبر زیبا بر روی دو قطعه چوب در دو سوی چپ و راست منبر بدین شکل حک شده است؛ «بحسب الامر رستم رضا قلی زاده بادکوبی ۱۳۳۵» و «عمل مشهدی حاجی بابا ولد کربلای علی النقی بادکوبی».

 علی رستمی، خادم مسجد صمد خان درباره این منبر می گوید: منبر قبلا دریچه هایی در قسمت پایین داشت که یکی از این دریچه ها به مرور زمان شکسته شده و از بین رفته است.  اخیرا که کارشناسان میراث فرهنگی برای بررسی منبر به مسجد آمدند، وعده دادند که بخش آسیب دیده را مرمت می کنند.

رستمی می افزاید: یکی از نمازگزان این مسجد نمونه مشابه ای از این منبر را در مسجد کوفه دیده بود که نام سازنده آن با این منبر یکی بوده است. یعنی هر دو منبر توسط کربلایی علی نقی ساخته شده است.

به گفته  علی رستمی، هنرمند منبر مسجد صمد خان اصلا به رشت نیامده است و منبر را در بادکوبه به سفارش رستم رضا قلی زاده بادکوبی ساخته و به رشت فرستاده است. حال اینکه منبر به این بلندی با چه وسیله ای وارد رشت شده، نمی دانیم شاید با کشتی از بندرانزلی وارد بندر پیربازار شده و از آنجا با اسب و ارابه در محل مسجد تخلیه شده است.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، با اشاره به مرمت مسجد حاج صمد خان می گوید: در سال ۱۳۹۱ میراث فرهنگی گیلان، سقف و سربندی مسجد را مرمت نمود و بخش های الحاقی نظیر  نرده‌های روی دیوار را حذف و به شکل اصیل خود بازگرداند.

ولی جهانی می افزاید: اخیرا پرونده ثبتی منبر چوبی مسجد حاج صمد خان توسط کارشناسان میراث فرهنگی گیلان آماده شده و برای ثبت در فهرست آثار ملی به دبیرخانه شورای ثبت کشور  برای بررسی ارسال شده است.

حاج صمد خان، تنها خودش خیر و نیکوکار نبود. بجز پسرش تیمور، نوه  اش نیز نامی نیک برای گیلان و رشت از خود بجا گذاشته است. «پروفسور یوسف صمدزاده»، از بنیانگذاران دانشگاه گیلاناست و دانشگاه گیلان از این خیّر در تاریخ ۱۸/۲/۱۳۹۸ تجلیل نمود.