کتاب «پناهندگی ارامنۀ باکو به گیلان» در رشت رونمایی شد

گیلان مصور- الهام کیانپور
نشست رونمایی از کتاب «پناهندگی ارامنۀ باکو به گیلان» عصر روز سه‌شنبه ۴ خرداد ۱۴۰۰، با حضور پژوهشگران و نویسندگان گیلانی در خانه‌ی فرهنگ گیلان برگزار شد.
این کتاب که روایت مستندگونه‌ای از یک بحران انسانی است، به شرح گزارش کمیته‌ی امداد آوارگان از تاریخ ۱۳ شهریور تا ۱۶ بهمن ۱۲۹۷ خورشیدی پرداخته است. این کتاب به قلم م. در ساهاکیان و با ترجمه و پژوهش روبرت واهانیان و مسعود حقانی توسط انتشارات فرهنگ ایلیا در بهار ۱۴۰۰ در رشت منتشر شده است.
در این نشست، محمدتقی پوراحمد جکتاجی، با بیان آن‌که این کتاب به لحاظ محتوایی بسیار پرمایه و ارزشمند است، گفت: این کتاب گزارش آوارگی ساکنین ارمنی باکو، شهر صنایع نفتی روسیه‌ی تزاری در قفقاز است که حدود صد سال پیش، همزمان با آغاز قتل‌عام ساکنان ارمنی باکو، به دست نیروهای عثمانی، ناچار به ترک موطن خود شده و به شهرهای ساحلی گیلان مهاجرت کردند. پژوهشگر و مدیرمسوول مجله‌ی گیله‌وا در ادامه کمیته‌ی امداد منتخب ارامنه‌ی ساکن رشت را محور سخنان خود قرار داده و همچنین پیرامون بخش‌های مختلف کتاب صحبت نمود.
در ادامه، رضا نوزاد، پژوهشگر و نویسنده‌ی گیلانی به اهمیت بالای گزارش مکتوب این رخداد تاریخی اشاره کرده و گفت: نسخه‌ی اصلی کتابچه‌ی گزارش کمیته‌ی امداد یاد شده، به زبان ارمنی بوده که در سال ۱۹۱۹ میلادی در رشت توسط «مگردیچ درساهاکیان» تدوین و در شهر باکو در هزار نسخه چاپ شد، اما به دلیل حوادث منطقه‌ای امکان انتشار بیش از چند نسخه میسر نشد. نوزاد در ادامه ضمن پرداختن به فصل‌های مختلف کتاب، به کمک‌های فراوان مردم گیلان در این گزارش پرداخت و تاکید نمود: ارامنه در طول پناهندگی در رشت، انزلی و حسن‌کیاده از توجه و حمایت مردم و به ویژه میرزاکوچک برخودار بودند. مردم این منطقه علیرغم مخالفت فرماندهان نیروهای انگلیسی مقیم در سواحل، به ارامنه پناه داده بودند، چنان‌که در انتهای این گزارش قدردانی صمیمانه‌ی آن‌ها از این حمایت و یاری درج شده است.
نوزاد در انتها ضمن تشکر از واهانیان و حقانی، مترجمان این گزارش که گوشه‌ای از تاریخ این سرزمین را روشن نمودند، گفت: ورود و اقامت چندماهه‌ی این پناهجویان اتفاق مهمی بود که در زمان اوج نهضت جنگل به وقوع پیوست، اما بزرگان تاریخ‌نگاری آن دوره چون: ابراهیم فخرائی که در ثبت وقایع نهضت جنگل دست داشتند، بدون اشاره به این واقعه، از آن عبور کردند، گویی تعمد و قصدی برای عدم ثبت آن وجود داشت. چرا که ورود چندین هزار پناهجوی ارمنی و اقامت‌شان در گیلان اتفاق کوچکی نبود که از دید تاریخ‌نگاران به ویژه منشی میرزاکوچک دور بماند.
در ادامه، علی امیری، سندپژوه گیلانی با اشاره به این نکته که تاریخ‌نگاری نهضت جنگل، ناگفته‌های بسیاری دارد، تاکید کرد: این منبع تازه منتشر شده و منابعی از این دست، بسیار ارزشمند است. وی مطالب اسنادی این کتاب را مهم دانسته و افزود: رشت و انزلی در تحولات چاپ و نشر همیشه در زمره‌ی شهرهای مدعی بودند، مثال بارز آن مطبعه‌ی اتحاد است که فعالیت پایه‌گذاران آن در سال‌های پایانی جنبش جنگل شروع شده بود. این یادگار بازمانده از همت عالی مدیران پیشگام مطبعه‌ی اتحاد است. امیری در ادامه بحث چگونگی تدوین این سوژه‌ی تاریخی را محور سخنان خود قرار داده و افزود: ابراهیم فخرایی با تمام تعلق خاطری که به میرزا و یارانش داشت و برای نگارش و انتشار کتاب «سردار جنگل» زحمت کشید، اما به به دلایل نامعلومی بخشی از وقایع را نادیده گرفته و ثبت ننموده است. این سندپژوه گیلانی در ادامه با خواندن بخشی از نامه‌نگاری‌های میرزا و همچنین خاطرات خاچاطور میناسیان از روزنامه‌ی آلیک به شرح و توضیح پیرامون محتوای آن پرداخت.
در پایان نیز روبرت واهانیان، انگیزه‌ی ترجمه‌ی این کتاب را غنابخشیدن به فرهنگ گیلان معرفی نموده و تاکید کرد: گزارش حاضر کوششی در جهت گیلان‌پژوهی و روشن نمودن گذشته‌ی این سرزمین است تا چراغ راه آیندگان برای پژوهش‌های بیشتر باشد.