تاریخچه ورود سینما در گیلان

تا آنجا که محققان نوشته اند و اسناد موجود است سال تاسیس سینما در ایران بدین شرح است: انزلی(۱۲۹۴به روایتی۱۲۹۱) ، رشت(۱۲۹۵)، تهران(۱۳۰۳)، تبریز(۱۳۰۵)، شیراز(۱۳۰۸)، مشهد(۱۳۰۹)، اصفهان(۱۳۱۰)، آبادان(۱۳۱۰)، بوشهر(۱۳۱۲)و اهواز(۱۳۱۸) که شهرهای مذکور، به عنوان اولین شهرهایی هستند که سینما درآن ها افتتاح شده است.

سینمای انزلی:

نخستین سینمای گیلان در بندر انزلی در محله ی «کهنه بازار» به موازات «شنبه بازار» در سال ۱۲۹۴ توسط شخصی بنام «عمید همایون» که حاکم انزلی بود ساخته شد. وی در باغ خود اقدام به نمایش خصوصی فیلم می کرد.

اولین سینمای رشت:

• شهر رشت در سال ۱۲۹۵ توسط شخصی بنام «آلوش بیک» که ترک قفقاز بود و قطعه ای از زمین خود را در شمال غربی باغ سبزه میدان در اختیار«مجمع فرهنگ» گذاشت تا به ساخت سینما بپردازند. این مجمع که در سال ۱۲۹۴خورشیدی بوجود آمده بود، اقدام به ساخت “سینما فرهنگ” کرد که بعدها به “سینما خورشید” تغییر نام داد.
متاسفانه این سینما توسط انگلیسی ها و در جنگ با میرزا کوچک خان در سال ۱۲۹۶ به آتش کشیده شد پس از آن در سال ۱۳۰۳در همان مکان سینما «ایران» ساخته شد که در حال حاضر به عنوان پارکینگ از آن استفاده میشود.

در گذشته رشت دارای چند سینما بود:

تا سال ۱۳۵۰ دوازده سینما در رشت ساخته شد ، سال تاسیس این سینماها با ذکر اسامی مختلف :

سینما فرهنگ(خورشید) ۱۲۹۵خورشیدی، سینما ایران ۱۳۰۳، سینما مایاک (دیده بان،سهیلا ،سپیدرود )۱۳۰۵، سینما سیروس (کوروش ،انقلاب) ۱۳۰۶، سینما جهان نما (همای،سپه ،شرق)۱۳۰۶، سینما سعدی ۱۳۳۶، سینما خیام(دیانا و قصر زرین)۱۳۳۶، سینما مولون روژ (نیاگارا،آبشار)۱۳۳۹، سینما آسیا(میرزا کوچک)۱۳۴۲، دوباره سینمای مولن روژ(فلسطین)۱۳۴۴، سینما رادیوسیتی(شهرطلائی،۲۲بهمن)۱۳۴۵ و آخرین سینمای رشت سینما«سالار» بود که در سال ۱۳۵۰ و بعد از انقلاب تغییر کاربری داده و در حال حاضر به پاساژ سالار تبدیل شده است.

دومین فیلم تاریخ سینمای ایران توسط یک گیلانی ساخته شد :

شخصی بنام ابراهیم مرادی در سال ۱۲۹۶برای گذراندن دوره ی عکاسی به روسیه مهاجرت کرد و در سال ۱۳۰۱ به انزلی بازگشت و عکاسخانه ای دایر نمود.
وی در سال ۱۳۱۰فیلم «انتقام برادار» را ساخت که دومین فیلم تاریخ سینمای ایران است. البته وی در خاطرات خود می نویسد: «در ۱۲سالگی فیلم دیده ام» با توجه به تاریخ تولد وی ۱۲۷۸ خورشیدی وی در سال ۱۲۹۰ فیلم دیده است! شاید بتوان تاریخ سینما در انزلی را به ۱۲۹۰خورشیدی بازگرداند.

نخستین فیلم هایی که در رشت به نمایش گذاشته شد:

در سال ۱۳۰۵ (فیلم پنجه ببر، راسپوتین، مرگ گرگ)، ۱۳۰۶ (یوسف در مصر) و در سال۱۳۰۷ (آتلانتید، عقاب سیاه) و… جزء اولین فیلم هایی بودند که در سینما های رشت به اکران درآمد.

نخستین بازیگر ایرانی در سینمای جهان نیز گیلانی بوده :

• حسن رمضانی معروف به «پاشا خان» در سال ۱۲۹۲در رشت متولد شد وی در ۱۵سالگی یعنی ۱۳۰۷ به فرانسه رفت و نزد (امین ا…حسین) نواختن ویلن را آموخت. در هفده سالگی ۱۳۰۹ در فرانسه، آلمان، ایتالیا و اسپانیا کنسرت اجرا نمود در سال ۱۳۱۶ در فیلم «ماریاوآلوسکا» در کنار «شارل بوایه» و «گرتا کاربو» ظاهر شد.
نقش او سفیر ایران در دربار فرانسه و ناپلئون بود. البته حسین رمضانی بخاطر اینکه در جنگ دوم جهانی از سربازان ارتش آمریکا بود و نشان لیاقت هم دریافت نموده بود، از طرفی پدرش که از بازاریان متعصب رشت بود با اسم مستعار پاشا خان در هالیوود معروف شد. گاهی به اشتباه او را ترک و یا عرب عنوان داشته اند.

.نخستین انجمن ها و گروه های تئاتری در گیلان :

صد در صد تئاتر به عنوان مادر هنرهای نمایشی در ایران و جهان به شمارمی آمد. در این میان گیلان از نظر هنر های نمایشی پیشتاز بود. زیرا از یک سو گیلانیان علاقه شدیدی به اجرای نمایش هایی چون کشتی گیله مردی، لافند بازی (طناب بازی)، ورزا جنگ (جنگ گاو نر) داشتند و از سوی دیگر به علت همجواری و رفت وآمد گیلانیان با روسیه، قفقاز و آذربایجان هنرمندان خارجی هم در گیلان پا نهادند و در اشاعه ی نمایش دست داشتند.
در منطقه ارمنی بولاغ رشت یک کلیسا مربوط به دوره صفویه وجود داشت که ارمنیان در آن به اجرای تئاتر می پرداختند که بعدها بعلت خراب شدن آن کلیسا، کلیسای دیگری سمت بازار ماهی فروشان رشت ساخته شد (که بعد ها این کلیسا به پاساژ آرسن تبدیل شد) که نمایشهای بسیاری توسط روسها، قفقازیها و ترکهای آذربایجان درآن اجرا شد. بعد از آن در ساختمان فعلی کلیسا واقع در خیابان سعدی رشت سالنی با کیفیت عالی ساخته شد که ازآن تاریخ به بعد گیلانیها نیز در اجرای نمایش شرکت داشتند و از اولین تئاتری های گیلان میتوان به «دایی نمایشی» و «میرزا عبدالمجید فرساد» اشاره داشت.

اولین شهرهایی که در استان گیلان اقدام به تاسیس سینما نمودند:

بند انزلی۱۲۹۴، رشت۱۲۹۵، لاهیجان۱۳۲۰، آستارا۱۳۲۶، لنگرود۱۳۲۸، فومن۱۳۳۶، صوعه سرا۱۳۳۷، لشت نشا۱۳۳۸، رودسر۱۳۴۲ ، سیاهکل۱۳۴۲، شفت۱۳۴۴، خمام۱۳۴۵، تالش۱۳۴۵، کلاچای۱۳۴۷، کیاشهر۱۳۴۸ و کوچصفهان

سینما های غیر رسمی رشت

در گیلان غیر از سانهای رسمی و عمومی سینما، نمایش فیلم در مکان های غیر سینمایی هم رواج داشت. بطورمثال در دهه ۳۰ خورشیدی بر دیوار غربی ساختمان شهربانی رشت در میدان شهرداری، رنگ سفید زده بودند و بر آن فیلم های تبلیغاتی دولتی نمایش می دادند.
مردم از جلوی در پست خانه فعلی تا دیوار شهربانی، تجمع می کردند کودکان روی سنگ فرش می نشستند و فیلم می دیدند.
مثالی دیگر در حیاط دبیرستان دخترانه فروغ رشت واقع در آفخرا، فیلم های آمریکایی با دوبله فارسی به نمایش در می آمد. سالن سینمای فرهنگیان در ساختمان پیشا هنگی رشت روبروی در اصلی باغ محتشم ، «کاخ جوانان» سابق نیز گاهی به نمایش فیلم می پرداخت.

منابع:
گلچین هنر گیلان و امین لطفی