گیلان مصور- مهری شیرمحمدیماجرا وقتی شروع شد که پرتال میراث فرهنگی گیلان، ششم مرداد ماه ، خبری با این عنوان منتشر کرد: «کشف بقایای تونل اعجاب‌انگیز در روستای گلسرک شهرستان رشت» با انتشار این خبر، همه متوجه روستایی شدند که پیش از این تنها اخبار مربوط به سریز شیرابه های محل دفن زباله های سراوان و شکایت اهالی را می شنیدند.به همین منظور به روستای «گلسرک» رفتم تا جزییات بیشتری از این تونل دستکند بدست بیاورم. تونلی که محلی ها می گویند سالها از وجود آن با خبر بودند و پیرمردهایش هم دهه ۴۰مرمت آن را به یاد دارند. حالا پرتال میراث فرهنگی بعنوان یک پایگاه خبری مرجع، با کاربرد واژه «کشف» به گونه ای خبررسانی کرده که گویی تونل به تازگی از دل زمین بیرون آمده است!و اگر اداره کل راه و ترابری گیلان، تصمیم نگرفته بود به منظور تعریض جاده، کوهی که این سازه عجیب بر آن قرار گرفته، برش دهد، محلی ها ترجیح می داند برای جلوگیری از ورود حفاران غیرمجاز، همچنان این سازه تاریخی در دل جنگل پوشیده بماند. اما دست به دامان اداره میراث فرهنگی شدند تا لااقل با ثبت ملی آن جلوی تخریبش را بگیرند.
دومین روزی است کهدر گیلان پی درپی باران می بارد. بعد از تابلوی روستای «گلسرک» و نرسیده به پیچ جاده ای که به امامزاده هاشم می رود، درست روبروی کاروانسرای میراثی شاه عباسی(معروف به کاروانسرای لات)، کوهی قرار دارد که معلوم است بخش هایی از کوهپایه از قبل برش خورده است.یکی از اهالی گلسرک نزدیک پیج جاده ، مغازه دارد. جنگل های بالای کوه و مشرف به کاروانسرا را نشان می دهد و می گوید: «تونل دستکند تاریخی گلسرک بالای هین کوه است ولی به دلیل رشد بیش از حد درختان، قابل دیدن نیست. » و در کناره کوه، راه باریکی را نشان می دهد که می باید از آن بالا رفت تا به تونل تاریخی رسید.یکی دیگر از اهالی گلسرک هم یادآور می شود:« حتی اگر تجهیزات کوهنوردی هم داشته باشی، نمی توانی بالا بروی. راه دسترسی به آن «بز رو» است.»در روستا اگر پای غریبه ای باز شود، همه سریع باخبر می شوند. در اندک زمانی، دهیار روستاسراغ خبرنگاری می آید که از اهالی درباره تونل تاریخی پرس و جو می کند.سجاد صولتی شهرستانی، مرا از بالا رفتن تا نوک کوه منصرف می کند و می گوید: «چندروز پیش هم که تیم میراث فرهنگی برای بازدید تونل آمد، به سختی از کوه بالا رفتیم. یکی بالا می رفت و طناب می بستیم تا بقیه را بالا بکشیم. زمین، شیب تندی دارد و بخاطر بارندگی های چندروز اخیر بستر جنگل لجنزار و به شدت لغزنده شده است. حتی پس از قطع بارش ها، به دلیل انبوه درختان و سایه سار بودن مسیر، باید یک هفته صبر کرد تا زمین کاملا خشک شود.»وی، ابتدای راه دسترسی را به من نشان می دهد و می گوید: «محلی ها از قبل هم از وجود این تونل تاریخی باخبر بوند. ولی سعی می کردند خودشان از آن حفاظت کند. زیرا معتقد بودند با اطلاع رسانی درباره وجود چنین سازه تاریخی، هم پای ماجراجویان غیرمسئول به تونل باز می شود و هم بر تعداد حفاران غیرمجاز به طمع دست یابی به گنج افزوده می شود. »صولتی که خود از فعالان حوزه گردشگری است، می افزاید: «اگر اکنون هم ماجرا را رسانه ای کردیم، بخاطر خطری بود که این سازه تاریخی را تهدید می کند. اداره راه تصمیم گرفته بخاطر تعریض آزاد راه رشت- قزوین، با برداشتن کوه، جاده را تعریض کند. البته دامنه این کوه تا پشت دیوار کاروانسرای لات ادامه داشت و برای ساخت همین جاده ای که می بینید، یک بار کوه را برش داده اند.»وی، مرتفع ترین نقطه کوه را نشان می دهد و می گوید: «تونل درست بالای قله است و از آن بالا نه تنها جاده و کاروانسرا بلکه تمام مسیر جاده تا نزدیک به سد پیداست.»دهیار گلسرک خصوصیات تونل را اینگونه تشریح می کند:« ۱۶برج نگهبانی دارد که از ۳۰۰متری دامنه کوه شروع می شود. ۲تا از این برجک ها در حوزه جغرافیایی امامزاده هاشم است و بقیه در گلسرک. برج های نگهبانی با یک رشته تونل های زیرزمینی بهم متصل هستند. تونل ها راهروهای جداگانه ای دارد که هر راهرو به یک برجک نگهبانی می رسد. برجک ها بر لبه کوه و در جایی قرار گرفته که تمام اطراف دیده شود. ۳اتاق بزرگ دارد. یک محوطه وسیع مسقف که حدود ۴متر عرض و ۸متر طول دارد ولی سقف به مرور زمان فروریخته است.»از وی درباره قدمت اثر می پرسم. پاسخ می دهد: «درباره تاریخ ساخت اثراختلاف نظر هست. من در راهروها دو تاریخ ۱۳۳۷ و ۱۳۴۴ دیده ام که بنظر می رسد استادکار مرمت، بر روی سیمان، سالِ تعمیر بنا را یادداشت کرده است. پیرمردهایی در گلسرک در قید حیات هستند که به یاد دارند در سالهای یاد شده، این سازه تعمیر می شده است. یکی از آنها تعریف می کند که مهندسان آن آمریکایی بودند و هر چند وقت یکبار برای بررسی می آمدند و اگر حتی چندسانتی متر دیوار کج بالارفته بود، دستور می دادند تخریب شود و از نو بسازند.آنگونه که تعریف می کنند، در زمان مرمت، سربازان را برای آوردن مصالح اجیر کرده بودند. راه دسترسی به این سازه، بسیار سخت است و حتی قاطر و اسب هم توان بالا رفتن و بردن مصالح را ندارد و به اصطلاح محلی ها «بز رو» است. بز فقط می تواند از هر راه کوهستانی عبور کند. بنابراین سربازان را ردیف تا بالای کوه به خط کرده بودند و مصالح را دست به دست به بنا می رساندند.»صولتی ادامه می دهد:«باستان شناسی که از میراث فرهنگی برای بررسی اثر آمده بود، از شواهد اعلام کرد ممکن است متعلق به اوایل دوره پهلوی و یا اواخر قاجار باشد.»از او می پرسم با توجه به اینکه قبلا راه ورود به رشت از سمت جاده سنگر بوده، ممکن است این سازه در زمان حوادث جنبش جنگل، توسط روس ها و برای جلوگیری از ورود نیروهای انگلیسی که از جنوب بازمی گشتند، ساخته شده باشد؟پاسخ می دهد: «این را بدرستی نمی دانم ولی پدران ما به یاد دارند که در زمان ساخت راه قدیم رشت به قزوین که از سنگر می گذرد، همین کاروانسرای لات، محل اسکان سربازان روس بوده است.»صولتی همچنین می گوید: «مشابه همین سازه چندکیلومتر جلوتر و در روستای «نقله بر» هست و مکان آن قبل از انقلاب در اختیار نیروهای نظامی بود. بعد از انقلاب هم به ژاندارمری واگذار شد. اداره راه، برای تعریض جاده می خواست سازه تاریخی نقله بر را هم خراب کند ولی نیروی انتظامی به عنوان مالک، ممانعت کرد.اگر جاده قدیم را بررسی کنید، تونل قدیمی هست که از زیر جاده رد می شود. پلی آنجا ساخته اند که بجای آنکه دوسوی آن باز باشد، یک سمت به کوه می رسد. احتمالا این پل هم در راستای همین سازه دفاعی بوده بنحوی که اگر دیدبان متوجه حرکت دشمن در نقله بر می شد، برای جلوگیری از حرکتشان به سمت رشت، پل را منفجر می کرد.»
سجاد صولتی با تاکید بر حفاظت از این سازه تاریخی، می گوید: «این سازه تاریخی همواره از سوی حفاران غیر مجاز تهدید می شود. امیدواریم با بازدیدهای صورت گرفته در روزهای اخیر از سوی میراث فرهنگی گیلان و فرمانداری رشت، این تونل تاریخی هرچه زودتر ثبت شود تا به بهانه تعریض جاده، شاهد تخریب کوه نباشیم.»سراغ باستان شناسی می روم که برای تعیین قدمت اثر به «گلسرک » رفته بود. میثم نواییان می گوید: «بنده ۱۵سال پیش هم این اثر را دیده بودم. ولی برای حفظ این اثر هیچگاه موضوع را رسانه ای نکردیم.»وی می افزاید: «تعیین قدمت دقیق یک بنای تاریخی مستلزم کاوش های باستان شناسی است. و معتقدم نباید شتابزده عمل کرد. آنچه فعلا از روی شواهد می توان حدس زد، قدمت بنا یا اوایل پهلوی و یا اواخر قاجار است. زیرا در مصالح دیوارها هم آهک و ساروج بکار رفته و هم سیمان. ولی بی تردید، این بنا بارها مرمت شده است.»نواییان با اشاره به موقعیت قرار گیری این سازه تاریخی، یادآوری می کند: «این بنا در طول تاریخ کاربرد دفاعی و دیدبانی داشته است. در منابع تاریخی شهری بنام «کوهدم» را داریم که حوزه نفوذ سلاطین کیایی شرق گیلان(پیش از صفویه ) و در نزدیکی امامزاده هاشم به سمت سنگر بوده است. شاید بنای اولیه این تونل، متعلق به آن دوران باشد.»میثم نواییان تاکید می کند: «بازدید فعلی تنها برای گمانه زنی و شناسایی اولیه اثر صورت گرفت و نباید برای تعیین تاریخ آن پیش از حفاری های دقیق باستان شناسی، نظر قطعی صادر کرد.»معاون میراث‌فرهنگی گیلان هم می گوید: «در بازدید اولیه و تا جاییکه امکان رفتن بود، طول تقریبی این سازه زیرزمینی، ۷۰۰متر برآورده شده است. سازه شامل چند برج دیدبانی، راه پله‌های زیرزمینی، انبارهایی برای نگهداری مهمات و اتاق های اسکان است.»ولی جهانی، با اشاره به بررسی های اولیه این سازه تاریخی برای تهیه پرونده ثبتیمی افزاید: « پرونده ثبت اضطراری این تونل تاریخی آماده شده و بزودی برای ثبت اضظراری به دبیرخانه شورای ثبت وزرات میراث فرهنگی ارسال می شود. ممکن است این سازه یک قلعه تاریخی باشد ولی می باید تعیین حریم و گمانه زنی های باستان شناسی دقیق بر آنصورت گیرد.»
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *
ذخیره نام، ایمیل و وبسایت من در مرورگر برای زمانی که دوباره دیدگاهی مینویسم.
کلیه حقوق برای وبسایت گیلان مصور محفوظ است .
