گیلان مصور- سروش اکبرزاده
بخش نخست
در بیستم مرداد ماه ۱۲۹۴ یعنی حدود یکصد و سه سه سال پیش بنا به روایت محمد علی گیلک “۷ نفر مسلح که یکی مرحوم میرزا کوچک خان و دیگری مرحوم حشمت و یک نفر تفنگ ساز و چهار نفر از فداییان گیلان بودند با یک قایق به طرف تولم عزیمت کردند . محل مزبور جنگل انبوهی بود که در وسط آن یک نفر ذغالی کلبه محقری داشت وقتی اسم اورا میپرسند میگوید ((همت)) است. این کلمه را بدو ورود در اولین ملاقات به فال نیک میگیرند و هم در آن جا عهد میکنند که تا حصول موفقییت موی سر و صورت خویشتن را اصلاح ننمایند” ۱ آری آنان به قصد شروع مبارزه ای مسلحانه و فراگیر در راستای تحقق اهداف مشروطیت هم قسم شدند و به تصریح مورخان در چنین روزی زمینه های تشکیل اولین نظام جمهوری در قاره آسیا شکل گرفت. آغاز نهضت جنگل را در مرداد ماه ۱۲۹۴ باید در راستای تداوم حرکت مشروطه خواهی ایرانیان و اندیشه ها و اقداماتی ارزیابی نمود که به صدور فرمان مشروطیت در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ انجامید و براین اساس برای تحول خواهان گیلانی مرداد نیز چون خرداد پر حادثه همواره خاطره انگیز بوده است . توضیح انکه گیلانیان نقشی اساسی و بی بدیل در واقعه مشروطه داشته اند. مساعی مجاهدان گیلک در فتح تهران پس از شروع دوباره استبداد و مقابله با سپاهیان محمد علی شاه قاجار در دوره سکوت همگانی و حتی قطع امید مجاهدان تبریزی ، پرونده ایست که صفحات سراسر غرور و افتخار آن چندان ورق نخورده و تاکنون آنگونه که شایسته این مجاهدتها بوده، به آن پرداخته نشده است . ما گیلانیان هیچگاه از نقش فعالانه خود در پایان بخشیدن به استبداد صغیر بدرستی دفاع نکرده ایم پایمردی غیور مردان گیلان برای فتح قزوین و تهران در زمانه ای که توپخانه و تفنگ قزاقان ، مجلس و مردم و حتی بسیاری از مجاهدان را در سکوت و تردید نشانده بود ، باعث گردید علیرغم آنکه انجمن ایالتی تبریز و ملیون آن خطه، مجاهدان گیلانی را از حرکت به سوی تهران بازداشته بودند ، بختیاریها نیز به این خیزش بپیوندند و به همراه گیله مردان به سمت تهران و مبارزه جانانه با استبداد حرکت کنند. در آستانه فتح تهران ، تبریز موضعی دفاعی به خود گرفته بود و مبارزان آن دیار از حرکت گیلانیان به سوی پایتخت بیمناک بوده و آنان را بر حذر داشته بودند ، اما مجاهدان خطه خزر و جنگل همانگونه که بعد ها در حدود ۲۰ مرداد ماه ۱۲۹۴ زمینه ساز تشکیل اولین حکومت جمهوری آسیایی شدند در ان زمان نیز عزم خود را جزم نمودند تا با فتح تهران نظام مشروطیت ایران زمین را اعاده نمایند. در اهمیت این حادثه و زمان این فتح در ۲۲ تیر ماه ۱۲۸۸ ( پس از ۵ ماه پیاده روی مجاهدان گیلانی )همین بس خواهد بود که بگوییم : ستارخان و باقرخان ۸ ماه و نیم پس از فتح تهران و احیای مشروطیت وارد پایتخت شدند … .(بگذریم) اما این نکته که علیرغم تمامی این مساعی به منظور تحقق نظام مشروطه در ایران چرا این ایدآل هماره در خیزشهای ایرانیان و گیلانیان چه در ۱۴ مرداد ماه ۱۲۸۷ و چه در ۲۲ تیر ماه ۱۲۸۸ و چه در بیستم مرداد ماه ۱۲۹۴ و چه بعدها پس از ۱۷ دوره تشکیل مجلس شورای اسلامی وکهنسالی قانون اساسی مشروطه در ۳۰ ام تیر ماه ۱۳۳۱ با شکست مواجه گردیده، مطلبی است که باید به درستی و دقت به آن پرداخته شود لذا ضروری به نظر میرسد که تاملاتی اساسی به منظور بررسی ریشه های فکری و زیر ساختهای مشروطه در ایران صورت گیرد و این پرسش که چرا مشروطیت در ایران به ثمر ننشسته است؟ باید به مجموعه ای از پرسشهای دیگری که مقدم بر آنند ، تحویل گردد ، اینکه : آیا بسترهای لازم برای مشروطه طلبی در زمان طرح اولیه این ادعا در جامعه مهیا شده بود؟ -آیا رنسانس فکری لازم با چنین طرح “نو”ی در جغرافیایی ایران بوجود آمده بود؟ تا بتوان از قرون وسطای باورهای قجری به دوره جدیدی که پیام آورعقل و نقد است وارد شد؟ -آیا خواص و روشنفکران ، فاصله معنی داری از آن سنت دیرپا که شاه را سایه خدا میدانست در خود احساس کرده بودند که چنین طبل بزرگی را میان مردم به صدا در آوردند؟ – نسبت و دیالوگ سنت و اندیشه های مدرن در آن مقطع تاریخی چگونه بود؟ – هابز، لاک ، منتسکیو، روسو و سایر پیش قراولان این اندیشه بدیع در ایران عصر قاجار کدامین چهره ها بودند؟ بنیان نظریه های قرارداد اجتماعی در کدامین ” لوایتان ” ۲ ذکر شده بود؟ شارحان زبردست نظریه فوق چه کسانی بوده اند؟ لیبرالیسم کلاسیک، ایده جدایی قوا و نظام مشروطه سلطنتی توسط کدامین نویسندگان و نظریه پردازان طرح شده بود؟ “روح القوانین” ۳ مشروطیت اثر که بود؟ کدامین خفته در خاک “پانتئون” ۴ مفهوم حقوق بشر را به طور مشخص بکار گرفت و این باور را تئوریزه نمود که هیچکس نباید قدرتی بیش از آن قدرتی که قانون به او داده است داشته باشد
و “کدامین موذن مومن ، بر کدامین مناره نا پیدای” آن ایران نا آباد چونان کشیشی چون کوپرنیکوس قرون وسطیی ، نظام و هیئت جدیدی “درباره افلاک آسمانی ” ۵ صلا در داده بود؟
چه زمانی برای تعمیق این اندیشه های نوین و نهادینه شدن مولفه های آن سپری شده بود؟ فاصله آن قرون تاریک و سیاه حاکمیت تفکر ارتجاعی ، تا این عصر روشنگری و عقلانیت مدرن چه مدت بود؟ آیا طی طریق و عبور از منزلگاههای جمود و تعصب و تحجر بدرستی در جامعه آنروز ایران صورت پذیرفته بود و به تدبیر و قرار و تربیت ، آن “مه نو” ، بدر گشته بود و باران ، در و خون ، اشک و حجر، گوهر شده بود؟ آیا آن مهری که به زعم و رای سعدی ، به روزگاران بر دل نشسته بود به روزگاران نیز از سینه ها برون گشته بود و صد ها مسئله و ابهام دیگری که باید در خصوص آنها روشنگری بعمل آید…( ادامه دارد) پاورقی: *عمر خوش دختران رز به سر آمد کشتنیان را سیاستی دگر آمد مصرع چهارم شعری از منوچهری دامغانی در وصف خزان و مدح سلطان مسعود غزنوی از دیوان اشعار- مسمطات توضیح : اگر این مصرع در پایان بیانیه قوام که پس از استعقا دکتر محمد مصدق از مقام نخست وزیری به تاریخ ۲۷ تیر ماه ۱۳۳۱ صادر شد، نیامده بود شاید هرگز چنینن شهرتی خاصه در میان مورخان و نیروهای سیاسی نمی یافت. قوام السلطنه ، دولت مردی که فرمان مشروطیت با خط خوش او به رشته تحریر در آمده بود پس از آنکه پنجمین نوبت فرمان نخست وزیری خود را با دریافت مجدد لقب (جناب اشرف) از شاه اخذ نمود، اطلاعیه ای تند و تیز صادر می نما ید که یکی از اسناد مواجهه حاکمیت و مردم در دوران معاصر است عجیب آنکه او در این بیانیه با تاکید بر میراث مشروطه و ضمن تقدیر از زحمات بانیان آن بیان می نماید که آن زحمات و آن میراث از نیم قرن گذشته به این طرف هدر داده شده است لذا مصرع پایانی اطلاعیه خود را با تغییر کوچکی در شعر منوچهری چنین عنوان می کند که: کشتیبان را سیاستی دگر آمد حال چه قوام در نگارش بیانیه ای که به همین عنوان در تاریخ معاصر شهرت یافته خود به عمد و یا به واسطه اشتباه در قرائت لغت کشتنیان را به کشتیبان تغییر داده باشد و یا در هنگام قرائت در رادیو این مصرع غلط خوانده شده باشد ، نتیجه آن که ” تغییر سیاست” امری ضروری است و اهم دعوی مقاله حاضر نیز بر همین اساس استوار است. زیرا همانطور که منوچهری در مصرع دیگری از این شعر اشاره می نماید: تا کی از این گنده پیر، شیر توان خورد؟ ۱- تاریخ انقلاب جنگل – محمد علی گیلک – رشت – نشر گیلکان چاپ ۱۳۷۱– ص ۱۹ ۲-لوایتان (Leviathan) یا لویاتان نام اثر مشهور توماس هابز ، فیلسوف سیاسی و انگلیسی این کتاب بنیان بسیاری از نظریه های قرار دادهای اجتماعی را در فلسفه سیاسی به وجود آورده است ( لوایتان در اساطیر، موجود شری است که در گذر زمان دچار دگرگونی های بسیاری شده است) ۳-“روح القوانین” اثر منتسکیو رساله ای درباره نظریه سیاسی است که مفهوم استقلال قوای ۳ گانه نخستین بار در آن طرح شده است. ۴-پانتئون به معنای معبد خدایان مقبره مشاهیر فرانسوی است که در کنار دانشگاه سوربن واقع شده است ژان ژاک روسو نویسنده کتاب قرار دداد های اجتماعی از مدفونین در این بناست ۵-“درباره گردش افلاک آسمانی” ، نام کتابی است که نیکلاس کوپرنیک ، کشیش لهستانی به رشته تحریر درآورده است او در این کتاب با رد هیئت بطلمیوس نظریه خورشید مرکزی را جایگزین نظریه زمین مرکزی که با ظاهر آیات انجیل همخوانی داشته است، مینماید.
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *
ذخیره نام، ایمیل و وبسایت من در مرورگر برای زمانی که دوباره دیدگاهی مینویسم.
Δ
کلیه حقوق برای وبسایت گیلان مصور محفوظ است .
